Gdy chorują kości

fot. depositphotos.com

Wyróżniamy dwie postaci osteoporozy: pierwotną i wtórną. Osteoporoza pierwotna występuje najczęściej u kobiet w wieku pomenopauzalnym (co jest związane z niedoborem żeńskich hormonów płciowych, tzw. estrogenów). Może również wystąpić u mężczyzn w podeszłym wieku. Na zmniejszenie gęstości mineralnej kości wpływ mają predyspozycje genetyczne (osteoporoza u rodziców) oraz czynniki ryzyka związane ze stylem życia:

• niedożywienie, mała podaż wapnia w diecie, niedobór witaminy D;
• palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, kawy;
• siedzący tryb życia.

Rzadszą postacią jest osteoporoza wtórna, występująca w przebiegu innych chorób lub z powodu przyjmowania niektórych leków. Do jej rozwoju predysponuje np. nadczynność lub niedoczynność tarczycy, zaburzenia wchłaniania w przebiegu chorób jelit, cukrzyca, zapalne choroby reumatyczne. Leki, które powodują zmniejszenie gęstości mineralnej kości, to m.in. glikokortykosteroidy, heparyna, leki przeciwpadaczkowe.

Osteoporoza może prowadzić do wielu powikłań. Przede wszystkim zwiększone jest ryzyko złamań kości, co przekłada się na obniżenie jakości życia, wystąpienie przewlekłego bólu, zaniku mięśni, unieruchomienia. W skrajnych przypadkach mogą rozwinąć się odleżyny, zakażenia, zatorowość płucna. Częściej występują również zaburzenia depresyjne.

Osteoporoza początkowo przebiega bezobjawowo. Dlatego tak ważne są badania przesiewowe, szczególnie skierowane do kobiet po menopauzie, mężczyzn po 65. roku życia oraz osób obciążonych rodzinnie. W pierwszej kolejności należy zgłosić się do swojego lekarza POZ, który zbiera szczegółowy wywiad, zleca badania krwi (morfologię, parametry nerkowe, wątrobowe, poziom wapnia, fosforu, witaminy D), następnie szacuje 10-letnie ryzyko wystąpienia złamania osteoporotycznego przy użyciu tzw. kalkulatora FRAX. Jest to kwestionariusz, w którym odpowiada się na pytania dotyczące takich kwestii jak: wiek, waga, wzrost, palenie papierosów, złamania kości w przeszłości. Jeśli ryzyko jest niskie, pacjent kwalifikuje się do działań profilaktycznych (tj. odpowiednia dieta, z uwzględnieniem podaży wapnia, suplementacja witaminy D, aktywność fizyczna). Jeśli ryzyko jest zwiększone, lekarz POZ kieruje pacjenta do ortopedy lub reumatologa, którzy mogą zlecić badanie densytometryczne kości. Badanie to określa gęstość mineralną kości przy użyciu promieniowania rentgenowskiego, takiego samego jak przy prześwietleniu klatki piersiowej. Najczęściej wykonuje się densytometrię bliższego końca kości udowej oraz odcinka lędźwiowego kręgosłupa, rzadziej w innych lokalizacjach.

U osób po 50. roku życia stwierdzenie wysokiego ryzyka złamań w perspektywie 10 lat (FRAX BMD ≥ 10%) lub wyniku densytometrii T-score ≤ –2,5 stanowi podstawę do rozpoznania osteoporozy i wdrożenia leczenia. Warto również zaznaczyć, że takie leczenie należy rozpocząć niezwłocznie, jeśli doszło do złamania niskoenergetycznego.

Podstawowym celem leczenia jest zapobieganie złamaniom kości. Leczenie powinno być wielokierunkowe i składać się z następujących elementów:

1. Uzupełnienie niedoborów wapnia i witaminy D – codziennie powinniśmy dostarczyć organizmowi 800-1200 mg wapnia. Witamina D jest wytwarzana w skórze, ale zazwyczaj ta produkcja okazuje się niewystarczająca i wymagana jest suplementacja, ok. 2000-4000 j.
2. Leki hamujące resorpcję kości – podstawowymi lekami są bisfosfoniany. Na rynku istnieje wiele preparatów, niektóre z nich stosuje się raz w tygodniu lub raz w miesiącu, co jest wygodne dla pacjentów. Co ważne, trzeba je przyjmować na czczo, popijając szklanką wody, i przez co najmniej 30 minut od zażycia nie należy spożywać pokarmów oraz nie można się kłaść (żeby uniknąć podrażnienia przełyku).
3. Aktywny tryb życia – regularny wysiłek fizyczny pomaga jak najdłużej utrzymać sprawność, buduje masę mięśniową, co przekłada się na zmniejszenie ryzyka złamań kości.
4. Zapobieganie upadkom – należy wyeliminować w domu elementy, o które można się potknąć lub na których można się poślizgnąć (np. dywaniki łazienkowe). Ważne jest również leczenie zawrotów głowy, korekcja zaburzeń widzenia oraz unikanie leków powodujących tzw. hipotonię ortostatyczną (spadek ciśnienia przy wstawaniu z pozycji leżącej).